OSOBY Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ NA RYNKU PRACY

Na przełomie ostatnich 5 lat znacznie wzrósł poziom zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. Niestety wiele miejsc pracy nadal nie jest dostosowana do potrzeb takich osób, a wielu pracodawców kieruje się jeszcze stereotypami i obawami przed zatrudnieniem pracowników z niepełnosprawnością. Na szczęście rozwijają się instytucje, które wspierają i szkolą pracodawców, aby przygotować ich do przyjęcia przedstawicieli tej szczególnej grupy.

Jednak badania wykazują, że wykształcenie wyższe zdobywa nieznaczny procent osób z niepełnosprawnością, a szkolnictwo akademickie nie zawsze jest w pełni dostosowane do przyjęcia i edukowania takich studentów. Brakuje również odpowiednich materiałów, które umożliwiałyby wyrównaną naukę i pracę. Należy jednak pamiętać, że to właśnie możliwość kształcenia, a później pracy zawodowej jest przede wszystkim rehabilitacją i aktywizacją osób niepełnosprawnych. Dzięki rozwojowi i nabytemu doświadczeniu łatwiej mogą zaistnieć na rynku pracy, a także zdobyć kontakty i wsparcie.

Rehabilitacja i przygotowanie do pracy

Dzięki aktywności zawodowej wzrasta poziom samodzielności oraz poczucia wartości u osób z niepełnosprawnością. Oczywiście praca, to przede wszystkim zarobek, ale dla tej grupy zawodowej, to także możliwość przebywania wśród ludzi i tym samym rozwój społeczny. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych cały czas działa na rzecz rozwoju i powstawania nowych miejsc pracy, by zwiększyć liczbę zatrudnienia. Jednymi z popularniejszymi i bardziej dostosowanymi miejscami aktywności zawodowej oraz edukacji zawodowej są Warsztaty Terapii Zawodowej, oraz Zakłady Aktywności Zawodowej.

Zakłady Aktywności Zawodowej

Zakład Aktywności Zawodowej (ZAZ) jest wyodrębnioną organizacyjnie i finansowo jednostką zawodową, zatrudniającą osoby niepełnosprawne. Mogą być one tworzone poprzez gminy, powiaty, a także organizacje pozarządowe, których wskazanym w statucie zadaniem jest społeczna i zawodowa rehabilitacja osób z niepełnosprawnością. Aby stworzyć taki zakład, podmiot musi złożyć wniosek do marszałka danego województwa oraz wniosek do PFRON w sprawie dofinansowania zakładu i miejsc pracy, a także zatrudniać, co najmniej 70% osób z niepełnosprawnością. Zasadniczą grupą niepełnosprawnych muszą być osoby ze znacznym stopniem w zakresie niepełnosprawności intelektualnej i autyzmu. Następnie osoby z umiarkowanym stopniem, których liczba nie przekracza 35% wszystkich zatrudnionych pracowników. Budynki ZAZ muszą spełniać wszystkie normy dostosowania pod potrzeby osób z niepełnosprawnościami. Ponadto starosta powiatu powinien wydać dokument, który potwierdzi celowość utworzenia zakładu na danym terenie. Ostateczną decyzję dotyczącą spełnienia wszystkich warunków wydaje wojewoda. ZAZ-y otrzymują od PFRON dofinansowanie na każdą zatrudnioną osobę niepełnosprawną. Zawody, które najczęściej wykonują pracownicy, wiążą się z działalnością m.in. gastronomiczną, pralniczą, gospodarczą, hotelarską, poligraficzną, krawiecką i artystyczną. ZAZ nie musi być jedyną i ostateczną drogą aktywności zawodowej. Pomagają one osobom z najtrudniejszą sytuacją ze względu na niepełnosprawność zdobyć doświadczenie i nauczyć samodzielności, co może pomóc w zdobyciu zatrudnienia na otwartym rynku pracy.

Warsztaty Terapii Zawodowej

Warsztaty Terapii Zawodowej (WTZ), podobnie jak ZAZ-y są wyodrębnionymi organizacyjnie i finansowo placówkami, pomagającymi zdobyć wykształcenie zawodowe i tym samym rehabilitować osoby z niepełnosprawnością. Wspierają także samodzielność społeczną i przywracają lub uzupełniają niezbędne umiejętności potrzebne do podjęcia pracy. WTZ-y mogą być tworzone i organizowane przez podmioty takie jak fundacje, stowarzyszenia i inne podmioty, gdyż nie są instytucjami samodzielnymi. Celem tych organizacji jest prowadzenie warsztatów terapii zajęciowej, które uczą czynności życia codziennego, funkcjonowania w społeczeństwie oraz poprzez naukę czynności zawodowych przygotowują do podjęcia pracy. Uczestnikami warsztatów mogą być osoby niepełnosprawne posiadające prawnie potwierdzony status „niezdolnych do podjęcia pracy”. Terapia realizowana jest na podstawie indywidualnie przygotowanych planów działań każdego uczestnika, ich umiejętności i zamierzonych efektów.

ZPC i zatrudnianie na otwartym rynku pracy

Szerszą ofertę zawodowych stanowisk oferują Zakłady Pracy Chronionej (ZPC), posiadające Zakładowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Poza oczywiście wypracowaniem zysków umożliwiają one zatrudnienie, będące również jak w poprzednich przypadkach formą rehabilitacji osobom z niepełnosprawnością, które nie poradziłyby sobie na otwartym rynku pracy. O statusie ZPC decyzję wydaje wojewoda. Aby móc go otrzymać, zakład musi prowadzić swoją aktywną działalność, przez co najmniej 12 miesięcy i zatrudniać przynajmniej 25 pracowników w przeliczeniu na etaty. Ponadto 50% zatrudnionych osób musi posiadać orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, przynajmniej 20% musi posiadać stopień znaczny, a co najmniej 30% musi mieć orzeczenie o umiarkowanym i znacznym stopniu niepełnosprawności wzroku, intelektualnej, posiadające chorobę psychiczną. Ponadto ZPC muszą posiadać dostosowaną do potrzeb osób z niepełnosprawnością infrastrukturę oraz sprzęt, a także zapewnić niezbędną opiekę medyczną i dostęp do rehabilitacji. Pracodawca, aby móc pobierać dofinansowanie ze środków PFRON,
musi nieustannie utrzymywać odpowiednie warunki pracy. Na otwartym rynku pracy, instytucje takie jak stowarzyszenia i fundacje wspierające rozwój i aktywność osób z niepełnosprawnością, a także agencje pośredniczące w zatrudnianiu osób z orzeczeniem o niepełnosprawności wspierają pracodawców, chcących zatrudnić właśnie takie osoby. Przeprowadzają szkolenia, dokonują audytu miejsc pracy oraz pomagają pozyskać dofinansowanie i wsparcie w zmianie infrastruktury, stanowisk i przystosowaniu sprzętu.

Oferty pracy skierowane do osób z niepełnosprawnością

Niestety same oferty pracy skierowane do osób z niepełnosprawnością pozostawiają wiele do życzenia. Wielokrotnie i w różnych latach przeglądając ogłoszenia pracodawców, napotykałam na te same stanowiska. Są to głównie: praca w ochronie lub przy monitoringu, pomoc gospodarcza i sprzątanie, wsparcie w gastronomii, call center i telefoniczna obsługa klienta, tworzenie baz danych, asystent lub asystentka zdalna, księgowość i rzadziej praca w IT, czy projektowanie grafik. Coraz częściej pojawiają się oferty pracy zdalnej, jednak nie każda praca pomimo satysfakcjonującego opisu okazuje się taka w praktyce; i często zdarza się, że pracownicy pozostają bez możliwości rozwoju, a ich kontakt ze współpracownikami ogranicza się do comiesięcznego wysyłania list obecności. Nie zawsze nawet sprawdzana jest poprawność i ilość wykonanych zadań. Pracodawca otrzymuje dofinansowanie na pracowników, a pracownicy pozostawiani są sami sobie, ciesząc się comiesięczną pensją w wysokości zazwyczaj równej najniższej krajowej. A kontakt z pracownikiem niepełnosprawnym, tak jak i każdym innym jest bardzo ważny, gdyż wspiera jego rozwój społeczny i podnosi poczucie wartości i obowiązku. Podobnie jak dodaje doświadczenia, podnosi kwalifikacje i także rehabilituje szkolenie i praca zespołowa. Dobrym rozwiązaniem jest outsourcing pracowników, gdyż pozwala na różnorodność pracy, zadań i klientów. Wpływa na rozwój i umiejętność dostosowania się do różnych środowisk i warunków pracy. A opcja ta możliwa jest zarówno w przypadku pracy zdalnej, jak i stacjonarnej.

Samodzielne poszukiwanie pracy kontra pracodawcy

Oczywiście chcąc wypłynąć na szerokie wody, osoby niepełnosprawne korzystają także z ofert pracy skierowanych do wszystkich potencjalnie zainteresowanych i niekoniecznie wymieniają wśród wymogów plus za posiadania orzeczenia i korzyści z tego płynące. Tu jednak jest większe prawdopodobieństwo, że aplikacje osób, które ujawnią swoją niepełnosprawność, zostaną odrzucone, nawet jeśli będą wypadały lepiej na tle innych kandydatów, gdyż pracodawcy będą się bali zatrudnić pracowników ze szczególnymi wymogami, będą obawiali się problemów związanych z ich zdrowiem, koniecznością dostosowania pomieszczeń czy mniejszej efektywności. Niejednokrotnie, więc aplikanci zatajają informację o swojej dysfunkcji do momentu rozmowy kwalifikacyjnej lub jeszcze dłużej, jeśli nie jest ona widoczna. Dyskryminacja osób z niepełnosprawnością na rynku pracy to niestety wciąż częsty temat. Dlatego z pomocą wychodzi już bezpośrednio PFRON, który udziela wsparcia na wszelkich płaszczyznach, począwszy od strony internetowej, na której pojawiają się cały czas aktualizowane informacje dotyczące zatrudniania osób z niepełnosprawnością, dofinansowaniach wynagrodzeń, stanowisk pracy, szkoleń, pracowników wspomagających przy wdrożeniu do pracy nowozatrudnionych osób i wiele więcej. Wszelkie prawa, ulgi i kryteria są również zamieszczone w Ustawie o Rehabilitacji Zawodowej i Społeczne oraz Zatrudnianiu Osób Niepełnosprawnych. Także na blogu zdalni.pl można znaleźć niezbędne informacje dotyczące zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, a także pracy zdalnej, która jest szerszym horyzontem dla pracowników z różnych stron kraju i nie tylko. Jak również w samej naszej bazie znajdują się pracownicy na godziny posiadający orzeczenie o niepełnosprawności, ale przede wszystkim wysokie doświadczenie niczym nieodbiegające od umiejętności osób pełnosprawnych.

Monika Łojba

17 marca 2021